Πως να επιλέξετε μια άδεια Υλικού Ανοικτού Κώδικα.

Τον τελευταίο καιρό έχει τύχει να μας ρωτήσουν αρκετοί για τις άδειες διάθεσης υλικού (hardware). Στη σφαίρα της πληροφορίας (λογισμικό, περιεχόμενο) τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα με τη Γενική Άδεια Δημόσιας Χρήσης (General Public License) και τις άδειες Creative Commons αντίστοιχα. Για hardware, όμως, τα πράγματα είναι λίγο πιο περίπλοκα. Έτσι με το που διαβάσαμε το παρακάτω άρθρο ήταν ευκαιρία να το μεταφράσουμε ώστε να έχουμε έναν ενδεικτικό οδηγό και στα Ελληνικά.

Προσαρμογή στα ελληνικά, του άρθρου από το Shareable με παράλληλη δημοσίευση στο Open Electronics.

Αφού δημιουργήσει κανείς κάτι (ένα πολύπλοκο έργο, ένα εμπορικό προϊόν ή απλά ένα hack), ένα θέμα το οποίο πάντοτε προκύπτει αφορά την απόφαση για το είδος της άδειας που θα χρησιμοποιηθεί για τη διάθεση του εκάστοτε έργου στο κοινό. Η συζήτηση σχετικά με την αδειοδότηση ανοικτών ηλεκτρονικών ή γενικότερα υλικών γίνεται εδώ και χρόνια με πολλές διαφορετικές απόψεις να έχουν αναπτυχθεί. Αμέτρητα e-mails, ποστ σε φόρα και πάνω απ’ όλα αμέτρητες εμπειρίες από έργα είναι διαθέσιμες ώστε να μας προσφέρουν χρήσιμα μαθήματα.

Ορισμοί: Είστε σίγουροι ότι θέλετε να κάνετε Ανοικτό Υλικό;

Πρώτα απ’όλα, χρειάζεται να καταλάβουμε για τι πράγμα μιλάμε. Δύο σημεία τα οποία βοηθούν στην κατανόηση του τι πραγματικά είναι το Ανοικτό Υλικό (ή καλύτερα Υλικό Ανοικτού Κώδικα, ΥΑΚ) και θα πρέπει να διαβάσετε είναι εδώ, όπου περιέχεται ο ορισμός, καθώς και η δήλωση αρχών του OSHWA (Open Source Hardware Association). Ο OSHWA είναι μόνο ένας, ίσως ο σημαντικότερος, από τους παγκόσμιους οργανισμούς που προσεγγίζουν το κίνημα του ανοικτού υλικού με την προοπτική της τυποποίησης, της προώθησης και της δημιουργίας ενός ευρύτερου πλαισίου συνεργασίας. Επίσης, στο ιστολόγιο τους φιλοξενείται μια ευρεία σύνοψη της ιστορίας πίσω από το κίνημα του ΥΑΚ. Ευχαριστούμε τη Catarina Mota για την υπέροχη δουλειά της.

Οι άδειες είναι ο τρόπος για να παρουσιάσετε τα έργα σας

Πριν σκεφτείτε τις άδειες, είναι ακόμα πιο σημαντικό να γίνουν κατανοητές μερικές σημαντικές πτυχές του ΥΑΚ. Καταρχάς, η άδεια (ή τουλάχιστον το πνεύμα της αδειοδότησης) που θα χρησιμοποιήσετε είναι ένα σημαντικό μέσο να δηλώσετε δημοσίως τι μπορεί κανείς να κάνει με το έργο, τα σχέδια ή την εφεύρεσή σας. Μια άδεια λέει στους άλλους πως μπορούν να χρησιμοποιήσουν το έργο σας τόσο για ερασιτεχνικούς, εκπαιδευτικούς ή/και εμπορικούς σκοπούς, ώστε αυτό να ενταχθεί και να ενσωματωθεί σε κάτι νέο, ενδεχομένως πιο περίπλοκο και αναβαθμισμένο.

Ένα πολύπλοκο θέμα

Η αδειοδότηση είναι ένα πολύπλοκο θέμα, η αδειοδότηση είναι επομένως ένας τρόπος να δηλώσετε τον τρόπο με τον οποίο άλλοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη δουλειά σας. Με τη ρητή εφαρμογή μιας άδειας ανοικτού κώδικα για τα σχέδια του έργου σας και τις συνοδευτικές πληροφορίες, κάνετε σαφές ότι οι όλοι οι άλλοι μπορούν να τα αντιγράψουν και να τα τροποποιήσουν. Κατά την αδειοδότηση έχετε υπόψιν σας, ότι όταν κάποιος θέλει να κάνει ένα παράγωγο έργο βασισμένο στο δικό σας, είναι πολύ πιθανό ότι θα θέλει να αναπτύξει και το λογισμικό, τις οδηγίες και άλλα έγγραφα που το συνοδεύουν. Επομένως δεν θα πρέπει να αδειοδοτούνται μόνο τα σχέδια του υλικού με άδειες ανοικτού κώδικα αλλά και άλλα στοιχεία του έργου σας.

Άλλο ένα σημαντικό ζήτημα που αναλύεται συνοπτικά σε μια σελίδα του Open Source Hardware Association. Είναι αυτή η δημοσίευση, στη πραγματικότητα, ανακεφαλαιώνει τις καλύτερες πρακτικές για χρήση και άλλες βασικές πτυχές. Η OSHWA αναφέρει:
Σημειώστε ότι η πνευματική ιδιοκτησία (στην οποία βασίζονται οι περισσότερες άδειες) δεν αναφέρεται στο υλικό, παρα μόνο στα αρχεία σχεδιασμού για το υλικό, και στη συνέχεια μόνο στα στοιχεία που αποτελούν “πρωτότυπα έργα των δημιουργών” (βάση της νομοθεσίας των Η.Π.Α.) και όχι την υποκείμενη λειτουργικότητα ή ιδέες. Ως εκ τούτου, δεν είναι τελείως σαφές ποιες νομικές προστασίες παρέχονται ή δεν παρέχονται από τη χρήση αδειών πνευματικής ιδιοκτησίας για σχέδια υλικού, αλλά παρόλα αυτά είναι ένας σημαντικός τρόπος να καθορίζει τους τρόπους με τους οποίους οι άλλοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα σχέδια.

Αυτή είναι ακριβώς η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε- δεν είναι απολύτως σαφές (τουλάχιστον στο νομικό πλαίσιο των ΗΠΑ, το οποίο είναι συνήθως το πιο σημαντικό σχετικά με τη νομοθεσία των πνευματικών δικαιωμάτων, και τις περισσότερες φορές αφορά ένα μεγάλο μέρος της αγοράς) τι μπορείτε να ορίσετε σαν πνευματικό σας δικαίωμα όταν μιλάμε για υλικό. Πού είναι τα όρια μεταξύ ενός “πρωτότυπου έργου του δημιουργού” και μιας “υποκείμενης λειτουργικότητας” ή μιας “ιδέας”; Στην πραγματικότητα, σε μια μάλλον γενική και αρκετά συχνή παρερμηνεία των αδειών, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι χρησιμοποιώντας ανοικτές άδειες είναι αντίθετο με την υποστήριξη των δικαιωμάτων του δημιουργού (πνευματικά δικαιώματα ή copyright) στη δουλειά του, αυτό δεν αλήθεια. Στη πραγματικότητα όταν τοποθετείτε μια άδεια σε κάτι, να γνωρίζετε ότι μπορείτε να το κάνετε μιας και είστε ο δημιουργός και άρα ο ιδιοκτήτης των “πνευματικών δικαιωμάτων” σε αυτό το κομμάτι.
Με λίγα λόγια, δεν είναι πιθανό να ζητήσετε πνευματικά δικαιώματα για ένα γαλλικό κλειδί μιας και η υποκείμενη λειτουργικότητα του πώς το εργαλείο δουλεύει θεωρείται δημόσια/ κοινή φυσική αρχή.

Παρά το γεγονός ότι δεν θα μπορείτε να απαντήσετε μερικές ερωτήσεις σχετικά με αυτό το θέμα, εκτός δικαστηρίου, μπορεί να φανεί χρήσιμο να τονίσουμε ότι για αυτό το πρόβλημα ανησυχούν περισσότερο αυτοί που ψάχνουν για κλειστού κώδικα υλικό. Στην πραγματικότητα, ενώ επιλέγετε να χρησιμοποιήσετε μια ανοικτή άδεια σε ένα κομμάτι υλικού, σχεδίου και δουλειάς, υποτίθεται ότι θα ανησυχείτε λιγότερο εάν κάποια κομμάτια της δουλειάς σας δεν θα γίνουν κάποιου πνευματική ιδιοκτησία (και άρα θα καταλήξουν απλά να είναι δημόσια/ κοινά).
Κάτι ενδιαφέρον να προσθέσουμε σε αυτό το σημείο είναι ότι στο λογισμικό ανοικτού κώδικα ( ένας τομέας που είναι σχεδόν δέκα χρόνια πιο ώριμος από του ανοικτού κώδικα υλικό) μια τάση έχει εμφανιστεί το τελευταίο καιρό, οι άνθρωποι συχνά δεν βάζουν καμία συγκεκριμένη άδεια στις δουλειές τους απλώς επειδή δεν βλέπουν την αδειοδότηση σαν ενδιαφέρουσα ή σημαντική, απλώς εκδίδουν τη δουλειά τους στο δημόσιο τομέα (σιωπηρά ή όχι). Το Φεβρουάριο αυτής της χρονιάς μια επιστημονική δημοσίευση του Clask Asay, Βοηθός Καθηγητή στο Penn State University Dickinson School of Law (και αδερφός του Matt Asay που έχει επιρροή στο κίνημα του Ανοιχτού Κώδικα), πρότεινε ότι το λογισμικό θα έπρεπε να απελευθερώνεται στο δημόσιο τομέα για να λύνει τα περισσότερα από τα συγκρουόμενα ζητήματα αδειοδότησης που μερικές φορές εμποδίζουν τη χρήση του Ελεύθερου και Ανοικτού Κώδικα Λογισμικού σε εμπορικά έργα.

Ένα πρόβλημα που μένει εδώ, είναι ότι ακόμα και να απελευθερώσετε το έργο σας στο δημόσιο τομέα είναι αδέξιο και πολύπλοκο από νομικής πλευράς και μια σωστή άδεια μπορεί να μην είναι 100% διαθέσιμη. Το Φεβρουάριο, σχολιάζοντας τη πρόταση του Asay, ο Glyn Moody είπε:
Είναι πολύ δύσκολο να βάζεις έργα στο δημόσιο τομέα, η άδεια Creative Commons CC0 είναι ίσως η πιο καλά επεξεργασμένη για κάτι τέτοιο. Όπως σημειώνει, χρειαζόμαστε νομοθεσία που να επισημοποιεί και να διευκολύνει αυτή τη κίνηση και να αντιμετωπίζει θέματα όπως η ευθύνη.
Παρά το ότι η τάση για τη απελευθέρωση στο δημόσιο τομέα είναι αρκετά ενδιαφέρον από τη πλευρά των αναλυτών (στη πραγματικότητα αυτό με οδήγησε να σκεφτώ πολλά για τη διαδικασία της συνθετικοποίησης και της εμπορευματοποίησης που περνάει σήμερα το λογισμικό), υποτιμώντας τη σημασία της αδειοδότησης και αφήνοντας ασάφειες δεν θα πρέπει να προτείνεται από τη πλευρά των δημιουργών. Είναι πολύ καλύτερα για εσάς σαν προγραμματιστές και ιδιοκτήτες των δημιουργικών δικαιωμάτων των έργων σας, να πάρετε μια συνειδητή απόφαση βασισμένη σε σωστές πηγές πληροφόρησης και να επιλέξετε μια σωστή άδεια για το έργο σας.
Μην ξεχνάτε ότι τουλάχιστον, η άδεια που επιλέγεται, θα είναι η επαγγελματική κάρτα του έργου σας, το δημόσιο πρόσωπο του και η πρώτη του επαφή με τους άλλους.

Copyleft

Όπως και στο κόσμο του λογισμικού, η πιο πολύπλοκη και διαιρετική επιλογή για την αδειοδότηση και στα υλικά είναι η επιλογή ή μη μια άδειας Copyleft. Όπως μπορεί να γνωρίζετε, η ρήτρα του copyleft (δημιουργήθηκε από τον Richard Stallman γκουρού και δημιουργό του κινήματος του Ελεύθερου Λογισμικού) είναι στο επίκεντρο μιας συζήτησης που κρατάει εδώ και μια δεκαετία ανάμεσα στους υποστηρικτές του Ελεύθερου Λογισμικού και του Ανοικτού Κώδικα.
Η Γενική Άδεια Δημόσιας Χρήσης GNU (GPL), στην πραγματικότητα μια από της πιο ευρέος χρησιμοποιημένες άδειες στην ιστορία του ελεύθερου λογισμικού, στην ουσία έχει μια ρήτρα copyleft που βασικά αναγκάζει αυτούς που υιοθετούν ένα έργο με άδεια GPL, να υιοθετήσουν την ίδια άδεια (ή συμβατή) και αυτοί στα παράγωγα έργα τους. Παρά τη θέληση του Richard, είναι ξεκάθαρο στο μυαλό μου και πολλών άλλων και παρά το γεγονός ότι θα μπορούσαμε να μοιραζόμαστε τις ίδιες αρχές για τη δημιουργία ενός ενάρετου κύκλου μεταξύ εσάς και αυτού που θα χρησιμοποιήσει το έργο σας που τελικά θα οδηγήσει σε περισσότερο Ελεύθερο Λογισμικό (ή υλικά), αυτή η ρήτρα έχει προκαλέσει μεγάλο φάσμα συναισθημάτων στη κοινότητα.
Στο τέλος της ημέρα, πιο ανεκτικές άδειες όπως οι άδειες χρήσης Apache ή BSD εμφανίστηκαν και παγιώθηκαν. Στο χρόνο, οι ανεκτικές άδειες (που δεν περιέχουν copyleft ρήτρες) απέκτησαν σημαντική έλξη και μερίδιο από τη κοινότητα του λογισμικού.
Όπως ειπώθηκε και πριν, τελευταία, φαίνεται ότι οι περισσότερες από τις άδειες που υιοθετούν οι προγραμματιστές είναι ανεκτικές και στις περισσότερες περιπτώσεις, δημόσιου τομέα ή απροσδιόριστες, και αυτό θα πρέπει να μας κάνει να σκεφτούμε για τη προθυμία των ανθρώπων να απελευθέρωση πλήρως διαθέσιμα έργα όταν σημαντικά τους μέρη είναι βασισμένα σε ανοικτά κομμάτια.
Εκτός του copyleft, ένα άλλο σημαντικό δικαίωμα που μπορεί να μη δώσετε σε αυτούς που υιοθετούν το έργο σας, είναι η άδεια χρήσης για εμπορικούς σκοπούς. Η πιο γνωστή προσέγγιση αδειοδότησης που ρητά και εύκολα καλύπτει εμπορική εκμετάλλευση είναι η άδεια Creative Commons, που με τη γνωστή ρήτρα για μη εμπορική χρήση στη πραγματικότητα απαγορεύει σε άλλους να έχουν την εμπορική εκμετάλλευση των έργων σας.

Με την ευκαιρία, αφού συζητήσαμε για τις ανοικτές άδειες σαν εναλλακτική στις κλειστές, είναι πολύ σημαντικό να πλησιάσουμε λίγο τη πραγματικότητα, το υλικό είναι πολύ διαφορετικό από το λογισμικό και το να το κλείσουμε μπορεί να είναι πολύ πιο δύσκολο. Στη πραγματικότητα στο χώρο του λογισμικού, πολλές πιθανές στρατηγικές για τη προστασία του κώδικα μπορούν να εφαρμοστούν, η πιο προφανής είναι η διανομή εκτελέσιμων, με ασαφή κώδικα. Σίγουρα αυτό δεν είναι κάτι που μπορείτε να κάνετε με τα υλικά αφού αυτά τα έργα θα είναι πάντα εκτεθειμένα για κάποιον να ανακαλύψει το πώς δουλεύουν.
Για αυτό αν κάνετε υλικό σήμερα θα πρέπει πραγματικά να εξετάσετε τη χρήση ανοικτών αδειών και την οικοδόμηση μιας κοινότητας με προσανατολισμό και μακροπρόθεσμα επιχειρηματικά μοντέλα γύρω από το ανοικτό σας προϊόν.

Εμπνευστείτε από τους άλλους

Ένας άλλος τρόπος για να επιλέξετε τη κατάλληλη άδεια ώστε να μοιραστείτε συνειδητά με τη κοινότητα, είναι να δείτε τι κάνουν σε άλλα έργα, που είναι μέρος της κοινότητας. Έργα που σας εμπνέουν, καταπληκτικά προϊόντα ή εταιρίες μπορεί να χρησιμεύσουν σαν αφετηρία. Ειδικότερα έργα που μοιράζονται παρόμοιες αρχές, επιχειρηματικά μοντέλα και αγορές ή την αποστολή μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμο να κατανοήσετε της επιπτώσης της άδειας.
Στην πραγματικότητα, όπως γνωρίζετε ή αδειοδότηση ενός προϊόντος, μπορεί να συνεπάγεται αρκετέ συνέπειες σχετικά με τη πραγματική χρήση που οι άνθρωποι θα κάνουν με τις εφευρέσεις σας και τα παράγωγα έργα που θα δημιουργηθούν, η άδεια σχηματίζει τη κοινότητα με κάποιους τρόπους.
Για παράδειγμα, εάν απευθύνεστε στο κίνημα των δημιουργών (makers movement), μια καλή επιλογή είναι να υιοθετήσετε την άδεια CC-BY-SA, όπως το Arduino κάνει με τα σχέδια του πράγμα που δείχνει ότι το οικοσύστημα του Arduino θα παραμείνει ελεύθερο και ανοιχτό.

Από την άλλη πλευρά, η ομάδα openPicus – στοχεύοντας σε μια ελαφρώς διαφορετική κατηγορία πελατών – ως επί το πλείστον των κατασκευαστών και εταιρειών που αναζητούν συνδεδεμένες λειτουργίες που ενδυναμώνουν έξυπνα τα προϊόντα τους – επιτρέπει στην τεχνολογία να ενσωματωθεί στην τελική, συσκευασμένη, εμπορική και ακόμα και πιστοποιημένα προϊόντα με μεγαλύτερη ευκολία, με την υιοθέτηση μιας CC-BY (χωρίς ρήτρα copyleft) άδεια.
Εάν η αποστολή σας είναι να αλλάξετε τον κόσμο, τότε θα μπορούσατε να επιλέξετε τη σχετική και συνειδητή επιλογή της Γενικής Άδειας Δημόσιας Χρήσης – GPL όπως έκανε το Open Source Ecology. Σε ένα απόσπασμα του OSE wiki, υπάρχει μια σχετική εξήγηση που πιστεύω ότι ο καθένας πρέπει να διαβάσει για να καταλάβουμε ποιος πραγματικά είναι ο ρόλος της αδειοδότησης μετά από όλα, σε ένα ανοικτού κώδικα υλικό και ποια όρια είναι εγγενείς στη χρήση αδειών που αναπτύχθηκαν κοινότητά σε ένα πολύ περίπλοκο νομικό πλαίσιο.

Τα περισσότερα μηχανήματα και διαδικασίες προστατεύονται από άδειες ευρεσιτεχνίας ή πατέντες όπως είναι αλλιώς γνωστές και όχι από νόμους αδειοδότησης. Τα σχέδια των υλικών προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright), και άρα προστατεύονται από copyleft, αλλά το υλικό δεν προστατεύεται. Μια εταιρία μπορεί να αντιγράψει ένα υλικό και να το εμπορευματοποιήσει χωρίς αναφορά στο OSE ή συνέχεια στο δικαίωμα της αντιγραφής του υλικού χωρίς να υπάρχει δικαίωμα νομικής προσφυγής. Στη πραγματικότητα, σε χώρες που ισχύει ότι πατέντα δικαιούται αυτός που πρώτα κάνει αίτηση και όχι αυτός που έκανε πρώτος την εφεύρεση, θα μπορούσαν μέχρι και να πατεντάρουν τη δουλειά και να μας αποτρέψουν να συνεχίσουμε τη δουλειά μας στο συγκεκριμένο project. Οι Δημόσιες Άδειες Γενικής Χρήσης (GPL) και copyleft δεν λειτουργούν πρακτικά για τα υλικά αλλά είναι καλύτερα από το τίποτα ή από μια υπερβολικά ακριβή πατέντα. Μια επιχείρηση μπορεί απλά να πουλήσει ένα κομάτι του OSE χωρίς αναφορά ή ανοικτή τεκμηρίωση διότι η GPL προστατεύει μόνο τη δημοσίευση και την αντιγραφή ΣΧΕΔΙΩΝ. Παρ’όλα αυτά μια τέτοια άδεια μπορεί να εξασφαλίσει ότι οι άνθρωποι είναι:

• ελεύθεροι να χρησιμοποιήσουν τα σχέδια για οποιοδήποτε σκοπό (συμπεριλαμβανόμενου και του εμπορικού),
• ελεύθεροι να αλλάξουν τα σχέδια ώστε να καλύψουν τις ανάγκες τους
• ελεύθεροι να μοιράσουν τα σχέδια τους με φίλους και γείτονες και
• ελεύθεροι να μοιραστούν τις αλλαγές που κάνετε

Επειδή η GPL είναι μεταδοτική (η άδεια συνεχίζει σε οποιεσδήποτε τροποποιήσεις ή διακλαδώσεις) αυτές οι προστασίες διαρκούν για ολόκληρη τη ζωή του κεντρικού σχεδίου!

Μια άλλη ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι αυτή του CERN και είναι σίγουρα κάτι που πρέπει να εξετάσετε, αν κάνετε ανοικτό υλικό σαν μέρος ενός ερευνητικού προγράμματος ή στον ακαδημαϊκό χώρο γενικότερα. Το CERN έχει αναπτύξει τη δική του άδεια ανοικτού υλικού, τη διάσημη Άδεια Ανοικτού Υλικού CERN. Αυτή η άδεια αναπτύχθηκε για το Open Hardware Repository, ένα τεράστιο αποθετήριο για ανοικτό υλικό που χρησιμοποιείται εντός του CERN για την ανάπτυξη ελεύθερων κατασκευών και την ενθάρρυνση της επαναχρησιμοποίησης και των εξωτερικών συνεισφορών. Δείτε εδώ περισσότερα.

Πρέπει κυρίως να έχουμε επίγνωση της φιλοσοφίας και της αποστολής

Όταν σκέφτεστε την αδειοδότηση, θα πρέπει να προσεγγίσετε το θέμα ως μια καθοριστική στιγμή για να καταλάβετε το οικοσύστημα στο οποίο εισέρχεστε όταν κάνετε ανοικτό υλικό και ανοικτό σχεδιασμό.
Είναι μια στιγμή για εσάς να αναπτυχθείτε ως ένας δημιουργός, ένας επαγγελματίας ή ένας hacker. Γνωρίστε την ιστορία αυτού του κινήματος και συνειδητά επιλέξτε μια προσέγγιση αδειοδότησης που είναι σύμφωνη με την ιδεολογία σας, την αποστολή σας και τα σχέδια σας για τις εφευρέσεις και τα προϊόντα σας.
Στην τελική, απευθυνθείτε στους εμπνευστές και guru σας και μην διστάσετε να στείλετε ένα email αν χρειαστεί, οι άνθρωποι που κάνουν ανοικτά πράγματα έχουν συνήθως ανοικτά μυαλά και ανοικτές καρδιές και σίγουρα θα βρεθεί ένας ενθουσιώδεις τύπος να σας βοηθήσει στην πιο σημαντική επιλογή στη διάρκεια του έργου σας.

Συγγραφέας: o Simone Cicero είναι blogger στο meedabyte.com, υπέρμαχος του Ανοικτού Κώδικα, συγγραφέας στο Open Source Electronics και ομιλητής για θέματα ανοικτότητας. Ακολουθήστε τον: @meedabyte

Αναφορά-Μη-Εμπορική Χρήση-Παρόμοια Διανομή